Menu Expand

Cite BOOK

Style

Buchwitz, W., Ehmer, M. (Eds.) (2023). Ciceros Topica und sein Programm De iure civili in artem redigendo. Duncker & Humblot. https://doi.org/10.3790/978-3-428-58831-2
Buchwitz, Wolfram and Ehmer, Matthias. Ciceros Topica und sein Programm De iure civili in artem redigendo. Duncker & Humblot, 2023. Book. https://doi.org/10.3790/978-3-428-58831-2
Buchwitz, W, Ehmer, M (eds.) (2023): Ciceros Topica und sein Programm De iure civili in artem redigendo, Duncker & Humblot, [online] https://doi.org/10.3790/978-3-428-58831-2

Format

Ciceros Topica und sein Programm De iure civili in artem redigendo

Editors: Buchwitz, Wolfram | Ehmer, Matthias

Freiburger Rechtsgeschichtliche Abhandlungen. N. F., Vol. 84

(2023)

Additional Information

Book Details

Pricing

About The Author

Wolfram Buchwitz ist Universitätsprofessor für Bürgerliches Recht, Römisches Recht, Historische Rechtsvergleichung und Zivilprozessrecht an der Julius-Maximilians-Universität Würzburg. Nach dem Studium der Rechtswissenschaften an der Westfälischen Wilhelms-Universität Münster absolvierte er ein Aufbaustudium im Römischen Recht an der Universität »La Sapienza« in Rom. Seine Dissertation zum römischen Erbrecht wurde mit dem Preis des Institut de Droit Romain der Universität Paris II Panthéon-Assas ausgezeichnet. Die Promotion und die anschließende Habilitation mit einem Thema aus der Prozessrechtsgeschichte erfolgten an der Rheinischen Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn. Von 2019 bis 2022 war er außerdem Richter am Oberlandesgericht Frankfurt.

Nach dem Studium der Rechtswissenschaft an der Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg ist Matthias Ehmer seit Juli 2019 als wissenschaftlicher Mitarbeiter an der Julius-Maximilians-Universität Würzburg tätig. In seiner von Prof. Dr. Wolfram Buchwitz betreuten und von der Studienstiftung des Deutschen Volkes geförderten Dissertation widmet er sich den Funktionen der ›mores‹ im klassischen römischen Recht. Forschungsaufenthalte führten ihn an die Universitäten Padua und Neapel »Federico II«. Ehmer forscht und publiziert zum Römischen Recht, Bürgerlichen Recht und der Methodenlehre.

Abstract

In Rechtsromanistik und Latinistik haben Methodik, Rhetorik und Topik Konjunktur. Erstaunlicherweise gibt es keine Gesamtanalyse von Ciceros Topica, die wie keine andere Schrift des Arpinaten Recht und Rhetorik, Topik und Dialektik, Systemdenken und Einzelfallargumentation verbinden. Wie das Werk überwindet auch dieser Band Disziplinengrenzen.

Ciceros Topica sind nach Inhalt und Entstehungszeit Teil seines Programms De iure civili in artem redigendo, das kein äußeres System des Rechts, sondern Methodenreflexion postulierte. Deshalb modifiziert Cicero Begriff und Funktion der Topik seines Vorbilds Aristoteles. Unter dem Oberbegriff der Topik vereint Cicero Invention und Deduktion, die er an praxisnahen juristischen Beispielen exemplifiziert, sodass die Topica eine dezidiert juristische Methodenlehre bieten. Ihr Einfluss auf die römischen Juristen bleibt jedoch gering. Sie gewinnen ihre Falllösungen eher durch Auslegung und Bildung (fiktiver) Vergleichsfälle, die als »Versatzstücke« selbst topisch werden.
»Cicero’s Topica and his Program ›de iure civili in artem redigendo‹«: Methodology and topics are booming in legal history and classical studies. Nevertheless, there is no overall analysis of Cicero's Topica, which combine law and rhetoric, topics and dialectic, systems thinking and individual case argumentation. The volume fills this gap with results of interdisciplinary research: as part of the program De iure civili in artem redigendo, the Topica offer a legal methodology, which, however, has not been received by the Roman jurists, who were more focused on interpretation and comparison of cases.

Table of Contents

Section Title Page Action Price
Inhaltsverzeichnis 5
Abkürzungsverzeichnis 7
Wolfram Buchwitz / Matthias Ehmer: Ciceros Topica als Beitrag zu seinem Programm De iure civili in artem redigendo 9
A. De iure civili in artem redigendo 10
I. Ziel des Programms nach Cicero 11
II. Vergleich mit Pompeius’ und Caesars Kodifikationsprojekte 15
III. Methodik als Schlüssel zur Verwandlung des ius civile in eine ars 18
B. Topica 19
I. Ziel und Aufbau 19
II. Gemeinsamkeiten und Unterschiede zum Programm De iure civili in artem redigendo 20
C. Vereinbarkeit von Topik und Dialektik bzw. System 21
I. Unschärfe des Dialektikbegriffs 22
II. Topik als Teil der Dialektik im Brutus und Orato 22
III. Divergentes Wissenschaftsverständnis: Topik und System 25
D. Die Topica als Forschungsgegenstand 27
I. Romanistik 27
II. Latinistik 29
E. Gang der Untersuchung 30
Literaturverzeichnis 31
Thomas Baier: Ciceros Topica: Philosophische Beispiele und forensische Praxis 37
A. Einleitung 37
B. Ciceros Anliegen in den Topica 42
C. Was ist überhaupt ein Topos? 44
I. Wie funktioniert der Topos ex definitione und woher hat Cicero ihn? 46
II. Was wird durch die Bestimmung des Rechts als Vollzug von aequitas ausgesagt? 48
III. Welche Bedeutung hat formula? 50
D. Ausblick 55
Literaturverzeichnis 56
Ralph Backhaus: Die Bedeutung der juristischen Beispielein CIC. top. 9 bis 71 59
A. Die Struktur der Topica 60
B. Topoi in eo ipso de quo agitu 61
I. ex toto de quo agitu 61
1. definitio 61
2. partitio und divisio 64
II. ex partibus (rei de qua agitur) = partium enumeratio 66
III. ex nota (notatio) 67
IV. ex rebus, quae quodam modo adfectae sunt ad id, de quo quaeritu 68
1. ex coniugatione (coniugata) 68
2. ex genere 68
3. ex forma generis 70
4. ex similitudine 72
5. ex differentia 80
6. ex contrario 82
7. ex adiunctis 84
8. loci dialecticorum: ex antecedentibus, ex consequentibus, ex repugnantibus 87
a) ex antecedentibus 89
b) ex consequentibus 91
c) ex repugnantibus 93
9. ex (efficientibus) causis, ex effectis 95
a) ex (efficientibus) causis 95
b) ex effectis 98
10. ex comparatione 99
C. Topoi qui adsumuntur extrinsecus 102
D. Fazit 103
I. Zweck der Topica 103
II. Adressaten der Topica 105
III. Auswahl und Behandlung der Beispiele 106
IV. Heterogenität und Überlappungen der Topoi 107
V. Eignung der Beispielsfälle 109
Literaturverzeichnis 111
Matthias Ehmer: Ars dialectica oder ars extrinsecus adhibita – juristische Methodik in Ciceros Topica? 123
A. Krise und Erneuerung: Die Topica als Spiegel der Jurisprudenz der späten Republik 123
B. Juristische Entscheidungsfindung: Entdeckungs- und Begründungszusammenhang 126
I. Der Entdeckungszusammenhang ist nicht amethodisch 126
II. Der Begründungszusammenhang ist nicht auf logische Ableitungen beschränkt 129
C. Ciceros Grundunterscheidung in top. 6: inventio und iudicatio 133
D. Neuordnung der Topica mit methodischem Vergleich zur frühklassischen Jurisprudenz 136
I. inventio 138
1. definitio 138
a) partium enumeratio 139
aa) partitio 140
bb) divisio 141
b) notatio 142
c) translatio 143
2. res adfectae 144
a) coniugatio 144
b) argumentum a genere 145
c) argumentum a forma 148
d) argumentum a similitudine 148
aa) argumentum ab adiunctis 153
bb) argumentum ex comparatione 154
e) argumentum a differentia 156
f) argumentum ex contrario 158
II. iudicatio 159
1. Subjunktio 159
a) ab antecedentibus 161
b) a consequentibus 162
c) a repugnantibus 163
2. Disjunktio 163
III. inventio oder iudicatio 165
1. locus rerum efficientium 165
2. locus rerum effectarum 168
3. locus comparationis 170
IV. Tatfragen und Präsentation des Falles vor Gericht 170
E. Fazit 171
F. Übersicht 173
Literaturverzeichnis 174
Constantin Willems: Graeci ἐτυμολογίαν appellant, [...] nos autem [. . .] notationem appellamus (CIC. top. 35): Das etymologische Argument in Ciceros Topica 181
A. Wortsinn und Etymologie als Argumentationstopos: notatio und ἐτυμολογία 181
B. Die Anwendungsbeispiele für das etymologische Argument in Ciceros Topica 182
I. Assiduus 183
II. Postliminium 185
1. Die etymologischen Herleitungen von Servius Sulpicius und Quintus Mucius Scaevola 187
2. Zur Nutzbarmachung des etymologischen Arguments in der causa Mancini 188
a) Der Fall des Mancinus in den Digeste 188
b) Ciceros Argumentationsentwurf 191
3. Exkurs: Die etymologische Herleitung von postliminium in Justinians Institutione 192
C. Die coniugatio und das Beispiel der actio aquae pluviae arcendae 194
D. Fazit 199
Literaturverzeichnis 200
Tobias Dänzer: System und Praxis: Ciceros Topica und Quintilians Institutio oratoria 5, 10 207
A. Grundlagen: Begriff der Topik 209
B. These 1: Topik als offenes Denksystem 211
I. Beispiel 1: Definitio 213
II. Beispiel 2: Gattung 217
C. These 2: Quintilian als Kritiker der Topik Ciceros 219
D. These 3: Topik als Unterscheidungsmittel 221
I. Topoi der Person und der Tat 221
II. Statuslehre, Wortlaut und Absicht 224
Literaturverzeichnis 227
Wolfram Buchwitz: Juristische Methodik in Ciceros Topica und in Gaius Institutione 231
A. Einteilung des Stoffes 231
I. definitio 232
II. partitio und divisio 233
III. genus, forma (species) und pars 236
B. Auslegung und juristische Methodik 237
I. Auslegungslehre bei Cicero 238
II. Auslegungslehre bei Gaius 239
III. Kontextabhängige Auslegung 240
IV. Fiktio 241
C. Der Vergleich 242
D. Fazit 244
Literaturverzeichnis 244
Thomas Rüfner: Methodischer Einfluss von Ciceros Topica auf die klassische Jurisprudenz in den Digeste 247
A. Topoi und Fallbeispiele bei Cicero und in den Digeste 247
B. Einzelne Topoi und ihre Anwendung 248
I. Das Argument ab adiunctis 248
1. Die Testierfähigkeit der Fraue 248
2. Möglichkeiten und Grenzen der juristischen Argumentation ab adiunctis 250
II. Argumentation mit similitudines quae ex pluribus collationibus perveniunt 252
1. Die Haftung des procurato 252
2. Freilassung durch einen Magistrat apud se 253
III. Argumente und Fälle zum Geldrecht 254
1. Argumentation a genere beim Vermächtnis von Silbe 254
2. Argumentation a differentia beim Geldvermächtnis 256
3. Geldrecht bei den klassischen Juriste 258
IV. Der Ertrag der computergestützten Suche 258
1. Die Methode 258
2. Die Klagen zur Abwehr von Regenwasser und zur Grenzregelung 259
3. Nutzung von vinearia und olearia 261
C. Der Einfluss Ciceros 262
Literaturverzeichnis 264
Francesco Verrico: I Topica di Cicerone quale contributo al suo programma De iure civili in artem redigendo 267
Quellenverzeichnis 279
Namen- und Sachverzeichnis 289